H 25η Νοεμβρίου είναι η παγκόσμια ημέρα για την εξάλειψη της βίας κατά των γυναικών, όπως και κάθε μέρα του χρόνου.

Μέσα στο 2021, 13 γυναίκες έχουν δολοφονηθεί και χιλιάδες άλλες έχουν κακοποιηθεί από τους συζύγους-συντρόφους τους, από εκείνους που υποτίθεται ότι τις αγαπούσαν.

Το Κέντρο Διοτίμα (https://diotima.org.gr/) σε συνεργασία με τη LACTA αποτύπωσε μέσα σε ένα εξαιρετικό βίντεο όλες τις στιγμές μιας φαινομενικής “αγάπης” με μοιραίο αποτέλεσμα, θέλοντας να ευαισθητοποιήσει και να στείλει ένα ηχηρό μήνυμα σε όλες τις γυναίκες αλλά και σε όλους πως…

“Αυτό δεν είναι αγάπη.”

Κάθε γυναίκα έχει δικαίωμα στην αληθινή αγάπη χωρίς αυτή να γίνεται βασανιστήριο ή ακόμη χειρότερα το τέλος της ζωής της. Η βία του σήμερα εξακολουθεί να επηρεάζει τις γυναίκες. Υπάρχουν πολλές εκεί έξω όπου βιώνουν μία σχέση παθολογική την οποία διστάζουν να εγκαταλείψουν, αλλά και αρκετές που αγνοούν ή δυσκολεύονται να αναγνωρίσουν εξαρχής τα σημάδια της.

Μάθε να αναγνωρίζεις τα σημάδια σωματικής και ψυχολογικής βίας σε μια σχέση, μπαίνοντας στο diotima.org.gr.

Με αφορμή λοιπόν την Παγκόσμια Ημέρα για την Εξάλειψη της Βίας κατά των Γυναικών, 19 γυναικείες οργανώσεις –μεταξύ των οποίων το Κέντρο Διοτίμα– συνυπογράφουν κοινή επιστολή υπογραμμίζοντας τον θεσμικό χαρακτήρα αυτής της έμφυλης βίας και επισημαίνοντας πως αποτελεί ένα από τα σοβαρότερα εμπόδια για την επίτευξη της ισότητας.

” Οι γυναικείες οργανώσεις έχουν φέρει στη δημόσια σφαίρα τον θεσμικό χαρακτήρα της βίας αυτής. Αυτή η βία εξακολουθεί να είναι διαδεδομένη και να επηρεάζει τις γυναίκες σε όλα τα επίπεδα της κοινωνίας, ανεξαρτήτως ηλικίας, εκπαίδευσης, εισοδήματος, κοινωνικής θέσης και χώρας καταγωγής ή διαμονής, αποτελεί δε ένα από τα σοβαρότερα εμπόδια για την επίτευξη της ισότητας των φύλων και εμείς αγωνιζόμαστε να μην συνεχίσει στο παρόν και το μέλλον, γιατί υπονομεύει τις ζωές των γυναικών και των κοριτσιών και παραβιάζει τα ανθρώπινα δικαιώματα.

Η καθημερινή βία εντάθηκε τον καιρό της πανδημίας και του εγκλεισμού, όπως έχουν καταγράψει όλες οι έρευνες, στο πλαίσιο της οικογένειας και των διαπροσωπικών σχέσεων. Όλο και περισσότερες γυναίκες μιλούν, για αυτό και παράλληλα επιβεβαιώνεται η αύξηση των καταγγελιών ενδοοικογενειακής βίας και βιασμού. Όμως η βραδεία ή ακατάλληλη ανταπόκριση της αστυνομίας και του δικαστικού συστήματος συχνά έχει ως αποτέλεσμα να γλυτώνουν το αυτόφωρο οι δράστες ενδοοικογενειακής βίας και οι βιαστές. Η αποκορύφωση της βίας καταγράφεται τραγικά με τις γυναικοκτονίες: από το 2007 έως σήμερα μετράμε, κατά μέσο όρο, μία γυναικοκτονία το μήνα με δράστη σύζυγο ή σύντροφο, γιο, πατέρα ή άλλον άνδρα που θεωρούσε κτήμα του τη δολοφονημένη γυναίκα. Ο αριθμός των ανεξιχνίαστων γυναικοκτονιών είναι, προς το παρόν, άγνωστος…”

Η συνέχεια της ανακοίνωσης εδώ.

Μέσα από την καμπάνια Unlock Your Power που ξεκίνησε να προβαλλεται στα social media από τις  30 Μαρτίου έως τις 9 Απριλίου 2021 το κέντρο Διοτίμα έκανε αναφορές με άρθρα γύρω από τα στάδια της βίας και της ενδοοικογενειακής βίας.

Ο κύκλος της βίας

Πολύ συχνά οι γυναίκες που έχουν κακοποιηθεί αναφέρουν πως νιώθουν εγκλωβισμένες σε ένα κλοιό που σφίγγει, σε ένα φαύλο κύκλο από τον οποίο δεν μπορούν να ξεφύγουν. Αυτή η αίσθηση δημιουργείται όταν το θύμα βρίσκεται αντιμέτωπο με τον αποκαλούμενο «κύκλο της βίας».  

Ο «κύκλος της βίας», που έχει τρεις φάσεις, μπαίνει σε λειτουργία σε όλες τις κακοποιητικές σχέσεις, οδηγώντας την επιζώσα σε παράλυση, παραίτηση και εν τέλει θυματοποίηση, κάτι που είναι και ο στόχος του κακοποιητή, προκειμένου να εξασφαλίσει την κάμψη της αντίστασής της.

Πρώτη φάση: δημιουργία της έντασης

Το pattern είναι σταθερό, αποτελούμενο από τρεις διακριτές φάσεις, που ποικίλουν σε χρόνο και σε ένταση. Πρώτη είναι η φάση της «δημιουργίας της έντασης». Εδώ κάνουν την εμφάνιση τους τα πρώτα σημάδια κακοποιητικών συμπεριφορών. Το άγχος στη σχέση αρχίζει να κλιμακώνεται.

Ο κακοποιητής σύζυγος/σύντροφος παρουσιάζει απροσδόκητα ξεσπάσματα θυμού, για ασήμαντες αφορμές (π.χ. γιατί δεν είναι έτοιμο το φαγητό στην ώρα του ή γιατί τον ξύπνησε το κλάμα του μωρού). Η γυναίκα πιστεύει ότι μπορεί να τον κατευνάσει αν είναι υποχωρητική και περιποιητική ή κρατώντας αποστάσεις. Η ίδια πνίγει το θυμό της. Σταδιακά, η κατάσταση αρχίζει να ξεφεύγει από τον έλεγχο, με τον κακοποιητή να αυξάνει σταθερά την ψυχολογική πίεση. Η φάση αυτή μπορεί να κρατήσει μεγάλο χρονικό διάστημα.

Δεύτερη φάση: η «έκρηξη»

Μένος, μανία, βαναυσότητα, έλλειψη ελέγχου, σοβαρά επεισόδια κακοποίησης, σωματικές βλάβες – πρόκειται για τη «φάση της έκρηξης». Εδώ η επιζώσα κατανοεί ότι είναι αδύνατο να συζητήσει λογικά και υπεύθυνα με το θύτη. Πιστεύει ότι κάθε προβαλλόμενη αντίσταση θα χειροτερέψει την κατάσταση.

Πρόκειται για την πιο τρομακτική στιγμή στον «κύκλο της βίας», που μπορεί να οδηγήσει σε σοβαρόρτατες σωματικές βλάβες, ακόμα και σε γυναικοκτονία.

Παράλληλα είναι και η πιο σύντομη φάση, καθώς διαρκεί, συνήθως, από δυο (2) έως είκοσι τέσσερις (24) ώρες.

Πολλές γυναίκες τότε εγκαταλείπουν τον κακοποιητή. Άλλες πάλι, αδυνατώντας να φύγουν για διάφορους λόγους, αποστασιοποιούνται από την επίθεση και τον τρομερό πόνο που επιφέρει.

Τρίτη φάση: η «συμφιλίωση»

Μετά το ξέσπασμα ακολουθεί η «περίοδος της συμφιλίωσης». Η ένταση και η βία υποχωρούν. Το ζευγάρι αισθάνεται ανακούφιση και αποσιωπά το βίαιο επεισόδιο ή βρίσκει τρόπους να το δικαιολογήσει. 

Ο θύτης μεταμορφώνεται σ’ «άγγελο», δείχνει μεταμέλεια, απολογείται, ζητάει συγγνώμη, προσφέρει δώρα και υπόσχεται να μην το ξανακάνει. Σε καμία περίπτωση όμως δεν αναλαμβάνει την ευθύνη για τις πράξεις του. Αντίθετα επιμένει ότι η συμπεριφορά του θύματος τον εξώθησε στη βία.

Η κακοποιημένη γυναίκα στη διάρκεια της τρίτης φάσης, επιθυμώντας να διατηρήσει την ήρεμη ατμόσφαιρα, πείθει τον εαυτό της ότι ο σύντροφός/σύζυγος δεν θα το ξανακάνει και θα αλλάξει. Αυτή ακριβώς είναι η πιο κρίσιμη φάση για τον εγκλωβισμό και τη θυματοποίηση της.

Σύντομα ο κύκλος θα επαναληφθεί…

Μορφές ενδοοικογενειακής βίας

Η ενδοοικογενειακή βία αποτελεί μια από τις πιο διαδεδομένες μορφές έμφυλης βίας, παγκοσμίως. Σύμφωνα με το Συμβούλιο της Ευρώπης μία στις τέσσερις Ευρωπαίες βιώνει ή θα βιώσει ενδοοικογενειακή βία κάποια στιγμή στη ζωή της, ενώ κάθε χρόνο 6% έως 10% των γυναικών υφίστανται ενδοοικογενειακή βία. Μπορεί να συμβεί σε όλες, στο γάμο, τη σχέση, τη συμβίωση, από τον νυν, πρώην ή τέως σύζυγο/σύντροφο.

Επαναλαμβανόμενο μοτίβο

Η ενδοοικογενειακή βία περιλαμβάνει ένα επαναλαμβανόμενο μοτίβο παραβιαστικών συμπεριφορών που ασκεί ο δράστης, με στόχο να διατηρήσει την εξουσία και τον (κοινωνικό) έλεγχο πάνω στο θύμα του, είτε είναι γυναίκα ή παιδί.

Με τις συνεχείς λεκτικές και σωματικές τιμωρίες, τις απειλές, τον εξαναγκασμό, ο κακοποιητής έχει ως σκοπό να εκφοβίσει, να τρομάξει, να ταπεινώσει το θύμα, να του «σπάει» το ηθικό και να το κάνει να νιώσει ανίκανο να προβάλει αντίσταση, να δει καθαρά την κατάσταση.

Πέρα από τη σωματική κακοποίηση (χαστούκια, σπρώξιμο, τράβηγμα από τα μαλλιά, κ.ά.) που απειλεί τη σωματική ακεραιότητα του θύματος, η ενδοοικογενειακή βία παίρνει διάφορες μορφές: λεκτική, ψυχολογική, σωματική, σεξουαλική κακοποίηση και οικονομική βία – που δεν αφήνουν ορατά σημάδια αλλά τραυματίζουν εξίσου.

Ψυχολογική βία

Πρόκειται για συστηματική, επίπονη και διαβρωτική διαδικασία που οδηγεί την επιζώσα σε διανοητική και συναισθηματική οδύνη ή βλάβη. Ως ψυχολογική και συναισθηματική κακοποίηση αναφέρεται ένα σύνολο ενεργειών: πρώτον ο εκφοβισμός και οι απειλές για σωματική ή σεξουαλική βία. Συχνότατα ο θύτης απειλεί ότι θα βλάψει το θύμα ή την οικογένειά του, ότι θα πάρει την κηδεμονία των παιδιών ή ότι θα αυτοκτονήσει.

Δεύτερον, η συστηματική ταπείνωση και διαρκής κριτική, η δημιουργία ενοχών στη σύντροφο, και ο αδιάκοπος έλεγχο της προσωπικής της ζωής. Τρίτον, η προσπάθεια απομόνωσης του θύματος, από τον οικογενειακό/φιλικό/συγγενικό περίγυρο.

Τα παραπάνω στοχεύουν στη μείωση της αυτοπεποίθησης, την υπονόμευση της αυτοεκτίμησης του θύματος, σε σημείο που το ίδιο να αμφιβάλλει για την ψυχική του διαύγεια και να πιστεύει ότι είναι υπεύθυνο και ένοχο για την κακοποίηση που δέχεται.

Λεκτική βία

Η λεκτική βία είναι άμεσα συνδεδεμένη με την ψυχολογική κακοποίηση. Εμπεριέχει ένα ευρύ φάσμα συμπεριφορών που ξεκινούν από φωνές, απειλές και εξυβρίσεις και φτάνουν ως το λεκτικό εξευτελισμό και την τρομοκράτηση.

Στόχος της λεκτικής κακοποίησης είναι η χειραγώγηση διαμέσου του φόβου και ο έλεγχος πάνω στη ζωή του ατόμου. Οι προσβολές, οι κατηγορίες, οι μομφές, η δυσφήμηση, η επίρριψη ευθυνών για την κακοποιητική συμπεριφορά στο θύμα,  οι συνεχείς επικρίσεις, η λεκτική υποβάθμιση και υπονόμευση της αυτοπεποίθησης, αποτελούν μερικά μόνο πρόσωπα αυτού του πολύπλοκου φαινομένου.

Αν και είναι η πιο συνηθισμένη μορφή ενδοοικογενειακής βίας, είναι αρκετά κανονικοποιημένη είτε γιατί δεν υπάρχουν ορατές αποδείξεις ή γιατί ο θύτης μπορεί να παραπλανά, διατηρώντας άψογη συμπεριφορά στο δημόσιο χώρο.

Οικονομική βία

Η οικονομική βία είναι η στέρηση πόρων, ευκαιριών, αγαθών και υπηρεσιών. Συνήθως, η οικονομική βία εντός της σχέσης αποσκοπεί στον έλεγχο της συντρόφου προκειμένου να αισθανθεί ανίσχυρη και αδύναμη να εγκαταλείψει τον κακοποιητικό δεσμό.

Η οικονομική βία ασκείται με πολλούς τρόπους: Πρώτον, τη στέρηση του δικαιώματος για οικονομική αυτονομία. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η απαγόρευση ή παρεμπόδιση του δικαιώματος στην εργασία.

Δεύτερον, τον έλεγχο των περιουσιακών στοιχείων και του εισοδήματος του θύματος. Ο θύτης μπορεί να αποσπά τον μισθό της συντρόφου του ή να αρνείται την κατά βούληση αξιοποίησή του, να την αποκλείει από χρηματοπιστωτικούς πόρους (π.χ. παρακράτηση τραπεζικής κάρτας), να την εξαναγκάζει να πάρει δάνειο στο όνομά της, να μην της επιτρέπει την  πρόσβαση στο οικογενειακό εισόδημα ή να αποφασίζει για κοινούς πόρους χωρίς την ενημέρωση της.

Τέλος περιλαμβάνει την αποστέρηση του θύματος από αναγκαία εισοδήματα για την κάλυψη των βασικών του αναγκών.

Σεξουαλική βία

Αφορά οποιαδήποτε σεξουαλική πράξη, αλλά και απόπειρα τέτοιας πράξης, χωρίς την εκούσια και ελεύθερη συναίνεση του θύματος. Κατά την άσκησή της, συχνά (αλλά όχι πάντα) χρησιμοποιείται σωματική βία, εξαναγκασμός, αλλά και απειλές βίας.

Μαθαίνοντας να κατηγορείς εσένα

Η ενδοοικογενειακή βία έχει σημαντικότατες επιπτώσεις στην ψυχική τους υγεία των γυναικών (άγχος, κατάθλιψη, σκέψεις αυτοκτονίας, μετατραυματικό στρες, ψυχοσωματικά συμπτώματα κ.ά.). Το συναισθηματικό προφίλ που αναπτύσσουν (χαμηλή αυτοεκτίμηση, αισθήματα αναξιότητας, αίσθηση ότι δεν αξίζει να αγαπηθούν), σε συνδυασμό με τις εναλλασσόμενες αντιδράσεις του κακοποιητή, τις εγκλωβίζει στο «κύκλο της βίας».

Μάλιστα, σταδιακά, η επιζώσα χρόνιας ενδοοικογενειακής βίας βλέπει τον εαυτό της με το βλέμμα του δράστη. «Μαθαίνει» να κατηγορεί τον εαυτό της. Ο κακοποιητής, αργά και μεθοδικά, της «εμφυτεύει» την ιδέα ότι είναι συνυπεύθυνη, ώστε να παραιτηθεί από κάθε σενάριο διαφυγής.

Πολλές φορές, οι κακοποιημένες γυναίκες χρησιμοποιούν ακόμη και τα λόγια ή τα επιχειρήματα των ίδιων των δραστών: «Είμαι σαν τη μάνα μου, όπως και εκείνη τσάντιζε τον πατέρα μου και τις έτρωγε, έτσι κι εγώ», «Όλα τα κάνω λάθος, κάτι πάει στραβά με εμένα», «Ναι αλλά και εγώ τον προκάλεσα».

Εσωτερικεύοντας μια ευθύνη, που σε καμία περίπτωση δεν τους αναλογεί, οι γυναίκες που κακοποιούνται κυριαρχούνται από αισθήματα ενοχής και ντροπής, τα οποία δημιουργούν σημαντικά εμπόδια στην αποκάλυψη και καταγγελία της βίας.

Η «μαθημένη αβοηθησία»

Οι επαναλαμβανόμενες οδυνηρές εμπειρίες κακοποίησης και το τραυματικό είδος του δεσμού με το θύτη –που ενδυναμώνεται σε περιόδους μεταξύ των περιστατικών, όταν ο θύτης είναι ήρεμος, στοργικός και απολογητικός–  οδηγεί τις επιζώσες σε παραλυσία, αίσθηση ανεπάρκειας και ανικανότητας υποστήριξης του εαυτού.

Σε αυτή την κατάσταση της λεγόμενης «μαθημένης αβοηθησίας», τα θύματα έχουν την εντύπωση ότι δεν ασκούν κανένα έλεγχο στη ζωή τους, οπότε σταδιακά εγκαταλείπουν την ιδέα της ανεξαρτητοποίησης μέσω της φυγής.

Μάλιστα, η φυγή λαμβάνει, τρομακτικές διαστάσεις εξαιτίας του φόβου: Φόβος διαρκής μέσα στη σχέση, για το τι θα συμβεί την επόμενη στιγμή.  Φόβος ότι ο δράστης θα κάνει κακό σε εκείνη και τα παιδιά, άμα φύγουν. Φόβος ότι δεν θα γίνει πιστευτή. Φόβος κοινωνικού στιγματισμού.

Τέλος, και η οικονομική βία και εξάρτηση από τον κακοποιητή συνιστά σημαντικό ανασταλτικό παράγοντα. Ειδικά σε περιπτώσεις που γυναίκες δεν εργάζονται, νιώθουν εξαιρετικά αδύναμες να φύγουν, καθώς πιστεύουν ότι δεν θα μπορέσουν να ανταπεξέλθουν στις ανάγκες της καθημερινότητας, κυρίως δε όταν έχουν παιδιά.

Αν αναγνωρίζεις κάποιο από τα παραπάνω στη δική σου ζωή, μη διστάσεις να απευθυνθείς στο Κέντρο Διοτίμα (https://diotima.org.gr/).

Τώρα είναι η στιγμή.

Πηγή: Diotima.org.gr